سه دهه با تحریم
زندگی در یک کشور که بیش از سه دهه است با سختگیرانه‌ترین تهدیدها مواجه است موجب شده تا مجموعه‌ای از تجربه‌ها در این زمینه در ایران شکل بگیرد تا به کمک آنها بتوان تحریم‌ها را خنثی کرد و گره از مشکلات کشور گشود. از این رو است که هر از چندی در اخبار می‌شنویم که مجموعه جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران تعریف می‌شود. یک بازی تعقیب و گریز که در آن هرچه محدودیت از سوی طرف مقابل بیشتر می‌شود راه‌های جدید و خلاقانه فرار هم بیشتر تعریف می‌شود.
اما ایران تنها کشوری نیست که طعم تحریم‌های آمریکا را چشیده است. هر کشوری که همراه سیاست‌های این کشور نباشد در این دایره می‌گنجد. روسیه یکی از مهم‌ترین هدف‌های آمریکا در این بازی است. اگرچه سطح تحریم‌های روسیه در چند دهه اخیر هیچگاه مانند ایران نبوده اما از چهار ماه پیش که جنگ اوکراین شکل گرفته، روسیه هم به کشوری با تحریم‌های سطح بالا تبدیل شده است.
موج تحریم‌های روسیه چنان زیاد و برای خودشان شوکه‌کننده بود که در همان روزهای نخست صحبت‌هایی از استفاده از تجربیات ایران برای دور زدن تحریم‌ها به میان آمده بود. تفاوت کار اما اینجا بود که ایران با پشت سر گذاشتن چهار دهه تحریم دیگر به همه زیر و بم‌های این مسئله آگاه است و راهکارهای فرار مناسبی برای آن سنجیده است.
صنعت لوازم خانگی چگونه تحریم را دور زد؟
برای نمونه وقتی تحریم‌های چند باره آمریکا در دوران ترامپ علیه ایران وضع شد دو برند کره‌ای تولید کننده لوازم خانگی از ایران رفتند. از آنجایی که این اقدام برای چندمین بار از سوی این شرکت‌ها در ایران انجام می‌شد تصمیم بر این شد که در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، بازار ایران به روی این دو شرکت باز نشود.
اما ایران برای جایگزینی این فقدان حضور چه کرده بود؟ از آنجایی که این اتفاق رفتاری تکراری در فضای تجاری و اقتصادی ایران بود پیش از آن تصمیم‌های لازم برای این کار صورت گرفته بود. به این ترتیب که برند کره‌ای دوو از سوی یک شرکت ایرانی خریداری و تکنولوژی ساخت محصولات دوو به ایران انتقال داده شد. به این ترتیب ایران هم صاحب کارخانه و بند این شرکت شده و تکنولوژی آن را به داخل کشور انتقال داده است.
با این اتفاق هر تحریمی هم وضع شود و همه برندهای جهانی هم از بازار ایران بروند باز جایگزین مناسبی برای این محصولات در ایران وجود دارد.
تحریم‌های اقتصادی با روسیه چه کرد؟
در مقابل ببینیم در جریان تحریم‌های روسیه چه بلایی بر سر صنعت لوازم خانگی این کشور آمد. دو برند کره‌ای بیشترین حضور را در بازار روسیه داشتند. این دو شرکت حتی کارخانه‌هایی هم در روسیه تاسیس کرده بودند تا محصولات را با هزینه کمتر در این کشور تولید کنند. به این ترتیب فضای تجاری روسیه اطمینان بیشتری حاصل می‌کرد که این دو برند در خاک این کشور فعالیت می‌کنند و میزان واردات را کاهش می‌دهند.
اما اتفاقی که در جریان تحریم‌ها رخ داد نشان داد که حتی تاسیس کارخانه بدون انتقال تکنولوژی در وقت تنگ به کار روسیه نیامد. به این ترتیب، این دو شرکت با همه هزینه‌هایی که در روسیه انجام داده بودند با وضع تحریم‌های گسترده مجبور به ترک این کشور شدند. خروج این دو کمپانی و عدم تولید کارخانه‌هایی که در روسیه داشتند، سبب شد افزایش واردات لوازم خانگی به این کشور شد. آن هم در میانه جنگ با اوکراین.
اتفاقات اخیر موجب شد تا بازار روسیه به تسخیر کامل کالاهای چینی درآید. خروج برندهای جهانی موجب شد تا بازار گوشی‌های هوشمند، تبلت، لپ تاپ و لوازم خانگی تا ۹۰ درصد از محصولات چینی پر شده و روسیه مجبور به واردات گسترده شود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که هفت برند پرفروش ابتدای سال در روسیه همه چینی بودند. این در حالی است که سامسونگ پیش از این تحریم‌ها ۳۰ درصد بازار روسیه را در اختیار داشت و حالا این بازار را به شیائومی واگذار کرده است.
این در حالی است که در ایران و طی این سال‌ها دانش و تجربه مناسبی در زمینه مقابله با تحریم‌ها انباشته شده و حالا در روزهای سخت خودش را نشان می‌دهد. همگان متفق‌القول هستند که دونالد ترامپ سخت‌ترین تحریم‌ها علیه ایران را وضع کرده بود. تحریم‌های ترامپ با هدف ساقط کردن کامل زیرساخت‌های ایران طراحی و اجرا شده بودند. دیدیم که حتی این تحریم‌ها هم نتوانستند زندگی در ایران را از گردش بیندازند. یکی از دلایلش همین دوراندیشی ناشی از تحریم‌های فراوان گذشته بود.
ضربه‌گیرهایی مانند خرید دوو و انتقال تکنولوژی آن به ایران یکی از آن نقاط عطف بود که اثر و ضربه تحریم‌ها را برای مردم ایران کم کرد. همچنین با وضع شرایط ویژه برای شرکت‌هایی که در هنگام تحریم پشت مردم ایران را خالی کردند، عزت مردم ایران را هم حفظ کرد. یک بازی دوسر برد که هم به تولید داخلی کمک فراوانی می‌کند و هم در برابر تحریم‌ها و اقدامات دولت خیال مردم را راحت می‌کند.
پاسخ به این سوال که چرا ایران در پی تحریم‌های گسترده آمریکا به حال و روز روسیه نیفتاد و بازار لوازم خانگی‌اش به تسخیر کامل چین درنیامد در همین دوراندیشی ظریف نهفته است.