با وجود نامگذاری سال 1401 به سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»، به نظر می‌رسد با وجود وضعیت کنونی اقتصاد کشور، با تحقق چنین ایده و نامی فاصله زیادی داریم. این درحالی است که اقتصاد دنیا درحال دانش‌بنیان شدن است و کشورهای توسعه‌یافته شرکت‌های دانش‌بنیان را در صنایع گوناگون وارد کرده‌اند.
یکی از صنایعی که حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در آن از اهمیت بالایی برخوردار است، صنعت لوازم خانگی است. در سال‌های اخیر دانش‌بنیان شدن صنعت لوازم خانگی در ایران نیز مطرح شد و شرکت‌هایی سعی کردند با تولید محصولات دانش‌بنیان از این بازار سهم بگیرند. اما گویا ناهمواری‌های مسیر این اجازه را به آنها نمی‌دهد.
نسیم توکل، عضو هیات مدیره شرکت عرش‌گستر در گفتگو با تجارت‌نیوز درباره صنعت لوازم خانگی در ایران گفت: صنعت لوازم خانگی یکی از صنایع استراتژیک به شمار می‌آید. یعنی بعد از صنعت خودرو در وزارت صمت، هم برایش چشم‌انداز نوشته شده و هم نقشه راه آن ترسیم شده است؛ زیرا جزو صنایع پر مصرف به‌شمار می‌آید.
او با اشاره به اینکه در گذشته ما تنها وارد‌کننده لوازم خانگی از کره جنوبی و کشورهای اروپایی بودیم، ادامه داد: با بالا رفتن نرخ دلار تولید لوازم خانگی در چین افزایش یافت این اتفاقات باعث رقابتی شدن قیمت محصولات چینی و اروپایی شد و با پیروز شدن چین در این رقابت قیمتی، ما وارد‌کننده لوازم خانگی چینی شدیم.
صنعت لوازم خانگی؛ بهترین انتخاب برای دانش‌بنیان شدن
توکل ضمن تاکید بر این مسئله که از نگاه مسئولان برای پیشروی به سوی بومی‌سازی صنایع، صنعت لوازم خانگی به دلیل حجم بالای مصرف آن گزینه مناسبی است، بیان کرد: گام اول برای دانش‌بنیان شدن و بومی‌سازی صنعت لوازم خانگی این بود که تصمیم گرفته شد تا قطعات را از کره و چین وارد کنیم و در کشور خودمان صنعت مونتاژ را راه‌اندازی کنیم. همین ورود به عرصه مونتاژ چه با برندهای اصلی چینی و کره‌ای چه با برندهای ایرانی باعث شد غیر از بحث اشتغال‌آفرینی به بحث بومی‌سازی و به‌دست آوردن فناوری برسیم.
به گفته این کارشناس صنعت لوازم خانگی، برای دانش‌بنیان شدن صنایع، چیزی که اهمیت زیادی دارد، این است که تولیدکننده صاحب فناوری باشد. او همچنین با تاکید بر این نکته که در مقوله دانش‌بنیان شدن اهمیتی ندارد که محصول کجا تولید شود، گفت: اگر قرار باشد تولیدکننده صرفا مونتاژکار باشد، فقط کارخانه‌دار است. این یعنی وابستگی و مثلا اگر نتواند از کشوری قطعه وارد کند، کارش پیش نمی‌رود. بنابراین مزیت داشتن تکنولوژی است.
چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان لوازم خانگی در ایران
توکل درباره چالش‌هایی که در مسیر شرکت‌های تولیدکننده لوازم خانگی وجود دارد، اظهار کرد: در چند سال گذشته بعضی از شرکت‌ها تمرکزشان را روی تحقیق و توسعه لوازم خانگی گذاشتنه و سعی کردند با وجود چالش‌هایی که در این حوزه وجود دارد، از جمله قیمت تمام شده، میزان فروش و رقابت با کالای قاچاق برند، محصولاتی را بر مبنای دانش‌بنیان تولید کنند. اما همواره این چالش‌ها مانع ادامه فعالیت این شرکت‌ها شد.
او همچنین پیرامون اقدامات دولت برای سوق دادن شرکت‌های تولیدکننده لوازم خانگی به سمت دانش‌بنیان شدن ادامه داد: دولت هم یکسری وام و تسهیلات برای آنها در نظر گرفت. سپس معاونت علمی با نگاه خاصی که به صنعت لوازم خانگی داشت، کانون تعامل دانشگاه، صنعت و بازار را برای این حوزه تشکیل داد. این اقدامات برای سوق دادن شرکت‌های تولیدکننده لوازم خانگی به سمت صنعتی و دانش‌بنیان شدن بود.
این کارشناس صنعت لوازم خانگی با اشاره به اینکه دانش‌بنیان کردن صنایع در کشور ما کار ساده‌ای نیست، افزود: ممکن است یک تیم تولیدکننده تمام تمرکز و هزینه خود را روی دانش‌بنیان کردن محصولاتش صرف کند اما به دلیل چالش‌هایی که در این حوزه وجود دارد، تولیدکنندگان همواره با نگرانی‌هایی مواجه هستند. به عنوان مثال وقتی قیمت تمام شده برای یک محصول دانش‌بنیان بیشتر از محصولی می‌شود که به صورت قاچاق وارد کشور شده، تولیدکننده برای ادامه فعالیت دلسرد می‌شود.
می‌توانیم ادعا کنیم که صنعت لوازم خانگی ما دانش‌بنیان است؟
عضو هیات مدیره شرکت عرش‌گستر با اشاره به اینکه در کشور ما شرکت‌هایی هستند که فقط اسم خود را شرکت دانش‌بنیان گذاشته‌اند، اظهار کرد: از طرفی هم خیلی از شرکت‌ها فقط برای اینکه بگویند ما دانش‌بنیانیم یک محصول دانش‌بنیان تولید کرده و سپس به واردات خود ادامه داده‌اند. این یعنی هنوز در صنعت لوازم خانگی ما واردات حرف اول را می‌زند. این درحالی است که صنعت لوازم خانگی نسبت به سایر صنایع برای دانش‌بنیان شدن پیچیدگی و دشواری کمتری دارد.
برندهای خارجی در صنعت لوازم خانگی چه وضعیتی دارند؟
توکل ضمن اشاره به نبود تنوع زیاد در تولیدکننده‌های لوازم خانگی گفت: مثلا در کره جنوبی ۳ یا ۴ برند هستند که در صنعت لوازم خانگی فعالیت می‌کنند. این برندها همواره روی تحقیق و توسعه‌شان کار کرده‌اند و ممکن است حتی کارخانه در خود کشورشان نباشد. اگر وضعیت اقتصادی کشور ما مطلوب‌تر بود، می‌توانستیم این کار را انجام دهیم اما شرایط اقتصادی ما مانع از این امر می‌شود.
او با تاکید بر این نکته که در حال حاضر در کشورهای پیشرفته بحث تولید بدون کارخانه مطرح است، گفت: برندهای خارجی همواره درحال هوشمندسازی محصولاتی مانند یخچال، تلوزیون و… هستند. این تولیدات برای برندهای بزرگی در سطح بین‌الملل است که در کشورهای مختلف در حوزه صنعت لوازم خانگی کار می‌کنند. شیوه کار این شرکت‌ها اینگونه است که یا فناوری‌شان را برای ساخت به کشورهای دیگر می‌فروشند و یا تولید بدون کارخانه دارند.
دخالت دولت در صنایع، چه تاثیری روی روند توسعه‌شان دارد؟
به عقیده این ارشناس صنعت لوازم خانگی اگر دولت هیچ راهکاری برای توسعه صنایع مختلف ارائه ندهد، در واقع بهترین حمایت را از آنها کرده است.
توکل با اشاره بر اینکه بازار همواره راه خودش را برای تنظیم پیدا می‌کند، ادامه داد: بخش خصوصی اگر به حال خودش گذاشته شود به دلیل اینکه هم دسترسی به بازار بین‌المللی و هم دانش مورد نیاز را دارد، عملکرد بهتری را ارائه می‌دهد. گاهی دولت‌ها به عنوان رگولاتور عمل می‌کنند. یعنی تسهیلات مورد نیاز را ارائه داده و قوانینی را برای تنظیم بازار وضع می‌کنند. اما متاسفانه در کشور ما هر زمان دولت در صنعت دخالت کرده؛ مثلا قیمت‌گذاری دستوری انجام داده و یا از واردات جلوگیری کرده، باعث رکود در بازار شده است.
توکل در پایان خاطرنشان کرد: هر صنعتی که کمترین میزان دخالت دولت را داشته، توانسته عملکرد بهتری ارئه دهد. دولت فعلی هم اگر در وزارت صمت، دست بخش خصوصی را باز گذاشته، تصمیم‌گیری‌ها را به تشکل‌ها واگذار کند و فقط وظیفه رگولاتوری خود را انجام دهد، بهترین حمایت را از صنعت لوازم خانگی کرده است.