تا پیش از این ایران با بیش از 3000 مورد تحریم تحمیلی در صدر جدول قرار داشت اما امروز روسیه با بیش از 6000 مورد تحریم در حوزه‌های مختلف، به تنهایی در صدر جدول قرار گرفته است تا مردم این کشور، شرایط مشابهی همچون ملت ایران را در ماه‌های اخیر تجربه کرده باشند.
به همین مناسبت، در ادامه نگاهی داشته‌ایم به نحوه مواجهه ایران و روسیه در مقابل تحریم‌ها و آثار آن در صنعت لوازم خانگی دو کشور.
جالب است بدانید، بخش هوانوردی روسیه و صنعت خودروسازی آسیب‌پذیرترین بخش‌ها پس از اعمال تحریم‌ها هستند. اما در عین حال بسیاری از شرکت‌های بزرگ روسی در حوزه‌های دیگر که در زمان شوروی تاسیس شدند، عادت دارند بدون واردات کار کنند.
جنگ اقتصادی غرب در روسیه
در پاسخ به عملیات ویژه روسیه در اوکراین، غرب یک جنگ اقتصادی به راه انداخت و آمریکا عرضه طیف وسیعی از کالاها به روسیه را ممنوع کرد. شرکت‌های بزرگ شروع به ترک آن کردند. غرب 60 درصد ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه را مسدود کرده است. هدف این بود که اقتصاد روسیه را به رکود بکشاند. در هفته اول عملیات ویژه روسیه در اوکراین، روبل در برابر دلار یک سوم کاهش یافت و قیمت سهام بسیاری از شرکت‌های روسی سقوط کرد.
در حال حاضر ظاهراً هرج و مرج در بازارهای روسیه فروکش کرده است. نرخ روبل در مقایسه با مقادیر ابتدای ماه مارس افزایش یافته و به سطح قبلی نزدیک شده است. شاخص اصلی سهام روسیه یک سوم سقوط کرد، اما پس از آن بخشی از زیان خود را پس گرفت. دولت و اکثر شرکت ها پرداخت‌های اوراق قرضه و سهام را به ارزهای خارجی انجام می‌دهند. برداشت وحشتناک پول از سپرده‌ها، که تقریباً سه تریلیون روبل بود، پایان یافت و روس‌ها بیشتر پول را به حساب خود بازگرداندند.
تا پیش از اعمال تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی زیادی در حوزه فناوری، انرژی و لوازم خانگی وارد ایران نشده بودند که ترک آنها باعث شوک شدید به اقتصاد ایران شود. ایران به سبب تامین مواد اولیه ساخت و تولید بسیاری از محصولات در کشور، ایران توانست با شعار حمایت از تولید داخلی، بخشی از اثرات منفی تحریم را خنثی کند.
مجموعه اقدامات روسیه برای حفظ اقتصاد
مجموعه‌ای از اقدامات روس‌ها به ثبات بازارها کمک کرد. بانک مرکزی نرخ بهره را از 9.5 درصد به 20 درصد افزایش داد و مردم انگیزه خرید اوراق بهادار روسیه را پیدا کردند. اقدامات سنتی دیگری نیز وجود داشت. دولت با صدور فرمانی، صادرکنندگان را ملزم کرد 80 درصد درآمدهای ارزی خود را به روبل تبدیل کنند. فروش کوتاه مدت در بورس مسکو ممنوع اعلام شد.
از ابتدای ماه مارس، قیمت‌های مصرفی بیش از پنج درصد افزایش یافته است. اما ارزش همه چیز بالا نرفته است. قیمت ودکا که عمدتاً در داخل کشور تولید می‌شود، نسبت به زمان جنگ با اوکراین، تنها کمی افزایش داشته است. قیمت بنزین تغییر نکرده است. اگرچه هنوز برای نتیجه‌گیری زود است، اما شواهد کمی در روسیه وجود دارد که نشان دهد فعالیت اقتصادی به طور جدی تحت تأثیر قرار گرفته است.
بر اساس تجزیه و تحلیل بر اساس داده های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، تولید ناخالص داخلی روسیه تا 26 مارس 5 درصد بیشتر از یک سال قبل بوده است.
تحریمهای اصلی و فلج‌کننده‌ای که بر روسیه تحمیل شده در دو محور قطع دسترسی روسیه به سوئیفت و تحریم بانک مرکزی این کشور است که با هدف از پای در آوردن اقتصاد روسیه به این کشور اعمال شده است؛ که وجه اشتراک تحریمهای ایران و روسیه به حساب می‌آید.
داده‌های زمان واقعی چه می‌گوید؟
اکونومیست داده‌های «زمان واقعی» را گردآوری کرده است که نشان می‌دهد مصرف برق و حمل و نقل ریلی کالا کاهش نیافته است. به گفته Sberbank، بزرگترین بانک روسیه، هزینه‌ها نسبت به زمان مشابه در سال گذشته اندکی افزایش یافته است. این امر تا حدودی به این دلیل است که مردم قبل از افزایش قیمت‌ها، کالا انبار می‌کنند. به‌عنوان مثال، هزینه برای خرید لوازم خانگی تا 30 درصد افزایش یافته است اما هزینه خدمات کمی کاهش یافته است. این رقم به طور قابل توجهی بیشتر از دوران همه‌گیری کرونا است. با توجه به تورم بی‌سابقه‌ای که در ماه‌های اخیر روسیه متحمل شد، بسیاری بر این عقیده‌اند که در سال جدید با توجه به کاهش تقاضا و مدیریت در هزینه‌های مردم، رکود در انتظار اقتصاد روسیه خواهد بود که این اتفاق به سه عامل بستگی دارد؛
اول، آیا مردم عادی روسیه شروع به کاهش هزینه‌های خود برای یک مدت طولانی خواهند کرد؟
دوم اینکه آیا تولید به دلیل عدم دسترسی به واردات غربی متوقف می‌شود یا خیر؟
جالب است بدانید، بخش هوانوردی روسیه و صنعت خودروسازی آسیب‌پذیرترین بخش‌ها پس از اعمال تحریم‌ها هستند. اما در عین حال بسیاری از شرکت‌های بزرگ روسی در حوزه‌های دیگر که در زمان شوروی تاسیس شدند، عادت دارند بدون واردات کار کنند.
سومین و مهمترین عامل مربوط به صادرات انرژی روسیه است. با وجود تحریمهای متعدد، روسیه همچنان ماهیانه 10 میلیارد دلار نفت به خریداران خارجی عرضه می‌کند. این عدد یک چهارم حجم صادرات قبلی است اما دریافت درآمد حاصله از فروش گاز و فرآورده‌های نفتی همچنان ادامه دارد. این منبع ارزی ارزشمندی است که می‌توان از آن برای خرید کالاها و قطعات مصرفی در کشورهای بی‌طرف و دوست استفاده کرد.
ایران چگونه تاثیر تحریم‌ها را کاهش داد؟
نکته جالب در خصوص اتفاقات در روسیه پس از اعمال تحریمهای فلج‌کننده، شرایط متفاوت دو کشور ایران و روسیه به واسطه اعمال تحریم‌ها است به طوری که شوک وارده به روسیه به مراتب سنگین‌تر از ایران بوده و هست چراکه تا پیش از اعمال تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی زیادی در حوزه فناوری، انرژی، لوازم خانگی وارد نشده بودند که ترک آنها باعث شوک شدید به اقتصاد ایران شود؛ اگرچه سایر مولفه‌های اقتصادی از جمله افزایش قیمت دلار باعث بالا رفتن قیمت برخی اقلام شد اما به سبب تامین مواد اولیه ساخت و تولید بسیاری از محصولات در کشور، ایران توانست با شعار حمایت از تولید داخلی، بخشی از اثرات منفی تحریم را خنثی کند.
در ادامه لیست شرکت‌های خارجی را که در زمینه لوازم خانگی در بازار روسیه حضور داشتند، مشاهده می‌کنید.
چرا شرکت‌های لوازم خانگی روسیه ضعیف عمل کردند؟
در کشور روسیه دو برند بومی «ساتروف» و «بورک» به تولید لوازم خانگی می‌پرداختند که البته در رقابت با برندهای خارجی که در این کشور فعال بودند، حرفی برای گفتن نداشتند چراکه وابستگی شدیدی به واردات مواد اولیه برای ساخت محصولات خود داشتند و پس از اعمال تحریم‌ها با مشکل کمبود مواد اولیه برای تولید محصولات خود مواجه شده‌اند. اگرچه وزیر صنعت روسیه معتقد است، متخصصان داخلی روسیه قادرند ظرف چند ماه آینده، مشکل تامین مواد اولیه برای صنعت لوازم خانگی روسیه را حل کنند اما به نظر می‌رسد این موضوع با توجه به عدم وجود زیرساخت‌های لازم، تا چند سال آینده به درازا خواهد کشید و همین مسئله باعث شده تا خرید و فروش لوازم خانگی دست دوم در روسیه به شکل گسترده‌ای رایج شود و بیش از اینکه اجناس نو در ویترین فروشگاه‌های لوازم خانگی این کشور و یا فروشگاه اینترنتی مثل ozon.ru ببینیم، خرید و فروش لوازم خانگی دست دوم را شاهد باشیم.
نکته جالب اینکه این اتفاق در بدو اعمال تحریمهای شدید علیه اقتصاد ایران نیز رخ داد و به واسطه افزایش ناگهانی قیمت انواع محصولات در ایران، بازار خرید و فروش لوازم دست دوم داغ شد و در همان سال‌ها کسب‌وکارهایی همچون دیوار و شیپور و … که مبادرت به درج آگهی‌های اینترنتی می‌کردند، بسیار داغ بود اما پس از مدتی که محصولات داخلی با افزایش کیفیت تولیدات و استفاده از پتانسیل ایجاد شده به واسطه نبود برندهای خارجی، تا حدی زیادی توانستند سهم بازار خود در کشور را افزایش دهند به طوریکه امروز شاهد استفاده بیشتر خانوارهای ایرانی از لوازم خانگی با برندهای ایرانی هستیم چراکه انواع لوازم خانگی با برندهای خارجی که بعضاً در بازار هستند، با قیمت‌های گزاف به فروش می‌رسند که شاید خرید آنها در توان کمتر از 10 درصد از خانوارهای ایرانی است.
تشابه تحریمهای ایران و روسیه
تحریمهای اصلی و فلج‌کننده‌ای که بر روسیه تحمیل شده در دو محور قطع دسترسی روسیه به سوئیفت و تحریم بانک مرکزی این کشور است که با هدف از پای در آوردن اقتصاد روسیه به این کشور اعمال شده است؛ که وجه اشتراک تحریمهای ایران و روسیه به حساب می‌آید.
در این نکته دو کشور ایران و روسیه وجه اشتراک زیادی با هم دارند و اقدامات مشابهی نیز برای جلوگیری از افت بیشتر ارزش پولی ملی و همچنین ارتباطات با کشورهای دوست از طریق دور زدن تحریم ها انجام داده‌اند اما به سبب نفوذ بیشتر روسیه در تامین انرژی کشورهای مختلف، این کشور از قدرت چانه‌زنی بیشتری در این زمینه برخوردار بوده و هست و این در حالیست که ایران در این زمینه ضعیف‌تر عمل کرده است.
کیک صادراتی روسیه نشان می‌دهد از ۴۲۵ میلیارد دلار، سهم نفت ۲۲۵ میلیارد دلار، گاز۵۰، فلزات۵۰، معدن و ذغال سنگ۵۰ و کشاورزی ۲۵ میلیارد دلار است. ۵۵ درصد صادرات روسیه هم به اروپاست. همین داده‌ها کافیست برای این نتیجه که «تحریم این کالاهای استراتژیک باتوجه به مقاصد آن بسیار پیچیده است».
روس ها نیز مثل ایران در مقابل تحریم‌ها بیکار ننشستند و با بکارگیری اقداماتی سعی در کاهش اثرات منفی تحریم و جلوگیری از شوک‌های هیجانی به قیمت‌ها کردند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱-افزایش ۲۰۰ درصدی سهم طلا در ذخائر ارزی روسیه طی یک دهه اخیر
۲-رشد سه برابری مجموعه ذخائر ارزی روسیه از سال ۲۰۱۵
3-کاهش بیش از ۹۰ درصدی اوراق خزانه‌داری آمریکا در ترکسی ذخائر ارزی خود و جایگزینی آن با طلا از سال ۲۰۱۷
۴-کاهش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی
۵-تدبیر شبکه تراکنش‌های مالی محلی به عنوان یک جایگزین برای سوئیفت ولو با دایره ارتباطات کمتر به نام spfs و تقویت این شبکه ارتباطات مالی با توسعه ارتباطات آن
اقدامات ۸ گانه برای حفظ ارزش پول ملی
همانطور که از مدل تحریمی غربی‌ها علیه روسیه پیداست، اصلی‌ترین هدف تحریم‌ها بر کاهش ارزش پول ملی روسیه متمرکز است که بتواند از این دریچه بازارهای روسیه را با شوک‌های تورمی و در ادامه جامعه روسیه را با بحران‌های اجتماعی مواجه سازد. اما سیاستگذار پولی در روسیه با برنامه‌ریزی سریع و اتخاذ تصمیماتی به موقع ارزش پول ملی روسیه را بعد از شوک موقت ابتدای جنگ به بیش از سطح اولیه خود در برابر یورو اروپا رساند.
اهم این اقدامات عبارتند از:
۱-تقریبا به صفر رساندن سهم اوراق ارزی آمریکا و افزایش سهم طلا و سایر ارزهای غیردلاری در ذخائر خارجی روسیه
۲-افزایش به موقع نرخ بهره سیاستی بانک مرکزی و در ادامه کاهش به موقع آن بعد از عبور از شوک اولیه
۳-اجبار کشورهای اروپایی به افتتاح حساب در بانک‌های روسیه به منظور پرداخت بهای کالاهای روسیه از جمله نفت وگاز به روبل و در نتیجه افزایش تقاضای روبل و جهش عرضه یورو و دلار در بازار پول و ارز روسیه
۴-کنترل جریان نقدینگی روبل
۵-اعمال محدودیت‌های شدید بر حساب سرمایه به منظور ممانعت از خروج سرمایه از روسیه
۶-اعمال پیمان سپاری ارزی (لزوم بازگشت ارزهای صادراتی به کشور) ۸۰ درصدی برای صادرکنندگان روسی
۷-توسعه سیستم پرداخت های مالی داخلی و بین المللی مبتنی بر سیستم بومی SPFS
۸-پایدارسازی نقشه ارزی به ویژه در حوزه مصرف ارزهای صادراتی